He pitopito kōrero ēnei mō ētehi tauira tawhito o te Whare Wānanga o te Upoko o te Ika. Ko ētehi he whānau, he hoa i tūtaki ki te whare wānanga, ka mutu, ka piri. (He kōrero whakarata, whakatūpato rānei pea tēnei ki a tātou!) Ngāi Tauira mā o nāianei, ānei a Ngāi Tauira mā ō mua…
Kiwa Hammond rāua ko Hinerangi Edwards
Ka noho a Kiwa Hammond rāua ko Hinerangi Edwards ki Te Hāwera me ā rāua tamariki tokowhā. Heoi, kāore i pahure ake te tekau tau i te whare wānanga rāua e whakaako ana, e ako ana hoki. I taua wā i tū a Kiwa hei pūkenga, ka mutu, ko te 100, 400, me te 800 āna reanga whakaako. I riro i a ia hoki te ‘hōnore’ o te tohu paerua Māori (MA Hons) me ngā whakawhiwhinga pērā i te Tohu Maumarahara ki a Te Ruka Rangiāhuta Broughton. Ko tā Hinerangi mahi he whakaoti i tana tohu paetahi Māori (BA) me te whai i te tohu pākihi (BCA) hoki. Otiia, ko tētehi pepa pākihi ka auare ake, ā, ko te rirohanga o te tohu pākihi tērā i te whānautanga mai o tā rāua tamaiti tuatahi, a Rahiri Makuini. Nā tēnei, ka hūnuku te whānau ki Taranaki, timata ai i tētehi pākihi ko Aatea Consultants Ltd te ingoa hei whakatutuki i ngā wawata, i ngā nama hoki o te whānau! Ko ngā ratonga a te kamupene e hāngai ana ki ngā mahi rautaki, ngā mahi rangahau, ngā mahi whakapākehā, whakamāori reo hoki, ngā mahi whakangungu, me ētehi mahi arotake, aromatawai hoki. Ko ēnei ngā tino aronga a ngā tokorua nei.
Ahakoa ngā pātaritaritanga o taua wā, ka taha ake te waru tau ki ēnei rā, kei te kura a Rahiri Makuini, ā, he tuahine ia ki ngā tamaiti māhanga, a Te Rawhitiora rāua ko Karoro Moetahuna, rātou ko te pōtiki o te whānau, a Raihania Wiremu. O moroki na noa nei, ka tipu hoki te kamupene o Aatea, ā, ka tapaina tōna ingoa hou, ko AATEA Solutions.
I ēnei rangi, ko ngā mahi whakahaere pākihi ia rā, ia rā, ka taka ki ngā pakihiwi o Kiwa me ngā kaimahi, ngā kaikirimana hoki a AATEA hei whakawātea i a Hinerangi ki te aro ki ngā take whakahaere pākihi ā-‘runga rawa’ nei, te poipoi hoki i ā rāua ‘pihinga’ kia puawai ngā ‘rangatira o āpōpō’. A, ko tā rāua he whai i tēnei aronga kua whakatakotoria e Kiwa rāua ko Hinerangi me ngā kaimahi a AATEA Solutions mō te kamupene:
Ko te ara e ū ai ahau ko te tika, te pono
Te māramatanga me te aroha
Kia tūmaia i te ao, i te pō!
Hei kupu āwhina mo ngā tauira o ēnei rā, ko tā Kiwa rāua ko Hinerangi he tuku kōrero whakamāharahara ki a tātou o Ngai Tauira mā: “Ki te whakaaro te tangata ka tae atu ia ki te ikeiketanga o te mātauranga i te rirohanga o tāna nei tohu, arā anō te hē o ōna whakaaro. Puta atu i te whare wānanga, he ao anō, he oranga anō, me kī, he maunga anō hei kake, arā, he mātauranga anō hei whai. Tika te kōrero, ‘te manu kai ana te miro, nōna te ngāhere, manu kai ana te mātauranga, nōna te ao.’ Heoi, kia mātua mōhio koutou, he kai mutunga kore ngā momo mātauranga o tēnei ao!”
Ben Ngaia rāua ko Mania Maniapoto
I te whare wānanga o Wikitoria a Ben rāua ko Mania mai i ngā tau 1995 tae atu ki 2000 kia whai i o rāua ake tohu, arā, i te mutunga iho, ka whiwhi a Ben i tāna tohu BA Hōnore i te reo Māori, ā, ka whiwhi hoki a Mania i tāna tohu Pūtaiao Hauora. I muri tata ake i te mahi ki Wikitoria, ka whai mahi a Ben ki Te Poutaki Kōrero hei etita, hei kaiwhakahaere kaupapa. Ka roa ka mahi ia i reira. Oti anō, i te tau 2007, ka whai mahi anō a Ben ki Huia Publishers. Nā ngā tohu akoranga a Mania ka tae ia ki te roopu o Kāhui Tautoko Consulting Ltd i te tau 2002, ki reira tonu ia e mahi ana.
Kei Kanata a Ben rāua ko Mania me tā rāua tamaiti a Te Rongomau. I hūnuku rāua ki te mahi tahi i ngā iwi taketake nō British Columbia. Ko te hauhara o ngā mahi kia tautoko, kia aki hoki i te tangata whenua nō reira ki te whai i o rātou ake wawata. Ko o rāua hiahia mo ngā rā kei te heke kia āta whakarite i tētehi kainga Māori mo tā rāua tamaiti kei noho tonu noa ana rātou i Vancouver. Hei kupu akiaki mo ngā tauira Māori.
”rukua te ruku a te kawau ki tai, ā, whaia ōu moemoea, whakapaua tō kaha ki te whai i ōu taumata ikeike”
Frances Rewharewha
I te wānanga māua ko tōku māmā a Anipera (‘Aunty Ani’) mai i ngā tau 1996 ki te tau 2000. I whai māua i te Tohu Māoritanga i te tau 1996, ā, i te mutunga ka whiwhi ahau i tōku BA me te BA Hons i te reo Māori.
He nui āku mahi ki wīwī, ki wāwā. I mahi ahau mō Te Māngai Pāho, mō Te Papa Tongarewa, ā i te tau 2001 i haere māua ko taku tāringi a Wikeepa ki te whenua o Nippon ki te mahi hai kaiako ki roto i ngā kura tuarua tae noa ki te tau 2004.
Whai muri mai, ka haere ki Kirihi ki te whai tohu ‘TEFL’. I hoki mai māua ko Wikeepa, nā te māuiui tōku māmā. Ka mate i te tau 2007 nā te mate pukupuku. Ko tākoto ki te Herenga Waka Marae. I te tangihanga, hoki tonu hoki tonu mai āku hoa ki te awhina i te kihini o Te Herenga Waka. He mea whakakoakoa ki te kite i taua ahuatanga.
Kei whare wānanga nei, ki te tari takawaenga. Ka haere au ki ngā kura tuarua, ki te whakahīhiko i ngā tauira Māori. Hoki atu ki te marae . Kia kaua rā e wareware mēnā kāre he tikanga, me pēhea te ara tika ki roto i ngā hāpori mo ngā rangatahi, mō ngā tau kei te heke mai nei? Anei te wero ki a koutou…
”kia kaha ki te manaaki, ki te tiaki, ki te tautoko i te tangata, ahakoa nō hea, ahakoa ko wai. Kei konei te tangata i tenei rā, ka ngaro apōpō”
Mauriora.